आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या पद्धतीने 1 नंबर मका लागवड
जनावरांसाठी हिरवा चारा व पशुखाद्यामध्ये खुराक तसेच औद्योगीक क्षेत्रात मक्याचा फार मोठ्या प्रमाणात उपयोग होतो. शेतकऱ्यांना मका लागवड अधिक किफायतशीर होत आहे. मका पिकाखालील क्षेत्रात आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा उत्पादनात भरीव वाढ झालेली असून देशामध्ये या पिकाच्या लागवडीखाली ९.४३ दशलक्ष हे. क्षेत्र असून उत्पादन २४.३५ दशलक्ष टन आहे. महाराष्ट्रामध्ये या पिकाखाली ९.४७ लाख हे. क्षेत्र असून उत्पादन ३१.२४ लाख टन आहे मका हे सर्व तृणधान्यामध्ये अधिक उत्पादन क्षमता असणारे, विविध हवामान आणि भौगोलीक क्षेत्रात येऊ शकणारे पिक आहे. मका मानवी आहारात अन्नधान्य, जनावरांसाठी हिरवा चारा व पशुखाद्यामध्ये खुराक तसेच औद्योगीक क्षेत्रात मक्याचा फार मोठ्या प्रमाणात उपयोग होतो. मका हे पीक निरनिराळ्या हवामानाशी जलद समरस होऊन त्यात जास्त उत्पादन क्षमता आढळते.अन्नधान्याव्यतिरीक्त मक्याचा उपयोग लाह्या, ब्रेड, स्टार्च, सायरप, अल्कोहोल, अँसिटीक व लॅटीक अँसिड, ग्लुकोज, डेक्स्ट्रोज, प्लॅस्टीक धागे, गोंद, रंग, कृत्रिमरबर, रेग्जीन तसेच बुट पॉलीश इत्यादी विविध पदार्थ तयार करण्याकरीता होतो पिकाच्या योग्य वाढीसाठी २५ ते ३० अंश से तापमान चांगले असते ; ३५ अंश से. पेक्षा अधिक तापमान असल्यास उत्पादनात घट येते. मका हे महाराष्ट्र राज्याचे महत्वाचे पिक असुन या पिकाखाली सुमारे 7.08 लक्ष हेक्टर क्षेत्र आहे.पिकाची सरासरी हेक्टरी उत्पादकता 1928 किलो प्रती हेक्टर व उत्पादन 13.65 लक्ष टन आहे.
मका लागवडीसाठी जमीन
जमीन तयार करणे: मक्याला खडबडीत आणि तणांपासून मुक्त एक पक्का आणि कॉम्पॅक्ट बियाणे आवश्यक आहे. आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या पद्धतीने एक खोल नांगरणी द्यावी, त्यानंतर दोन किंवा तीन हॅरोव्हिंग करून माती बारीक मळणीला आणावी. 10-15 टन शेणखत किंवा कंपोस्ट शेवटच्या हॅरोइंगपूर्वी जोडा आणि हॅरोमध्ये चांगले मिसळा. तृणधान्य पिकांच्या उत्पादमध्ये गहू व भात या पिकांनंतर मक्याचा जगात तिसरा क्रमांक लागतो. अन्नधान्याव्यतिरीक्त मक्याचा उपयोग लाह्या, ब्रेड, स्टार्च, सायरप, अल्कोहोल, अँसिटीक व लॅटीक अँसिड, ग्लुकोज, डेक्स्ट्रोज, प्लॅस्टीक धागे, गोंद, रंग, कृत्रिम रबर, रेग्जीन तसेच बुट पॉलीश इत्यादी विविध पदार्थ तयार करण्याकरीता होतो.
जमिनीची खोल (१५ ते २० सेंमी.) नांगरट करावी. कुळवाच्या २-३ पाळ्या देऊन जमीन भुसभुशीत करावी. शेणखत ः १० ते १२ टन/हे. हिरवळीचे खत जमिनीत गाडले असल्यास शेणखताची आवश्‍यकता नाही.
हवामान :
मका या पिकाच्या योग्य वाढ आणि विकासासाठी २५ ते ३० अंश से. तापमान चांगले असते. परंतू ३५ अंश से. पेक्षा जास्त तापमान गेल्यास उत्पादनात घट येते. मका पिकाच्या लागवडीसाठी मध्यम ते भारी, खोल, उत्तम निचऱ्याची अधिक सेंद्रिय पदार्थ असलेली जमीन चांगली असते.
1) पारंपरिक पद्धत
पारंपरीत पद्धती मध्ये दोन झाडातील अंतर 9×9 इंच व दोन तासातील अंतर 12 ते 15 इंच इतके असायचे. यामध्ये मका उगवणी नंतर निदनी, खुरपणी, डवरणी खर्चात बचत असून आता अनेक कंपन्यांचे अनेक तणनाशके उपलब्ध असून त्याही खर्चात शेतकऱयांची बचत होत आहे. पण या लागवड पद्धतीमध्ये मका पाच ते सहा फूट इतका झाल्यानंतर फवारणी मारण्यास शेतकऱ्यांना खूब त्रास सहन करावा लागतो
आधुनिक पद्धत :- पद्धतीने 1 नंबर मका लागवड
- आधुनिक पद्धतीमध्ये आपण 9×9 इंच दोन झाडातील अंतर 3×3 फिट दोन ओडीतील अंतर किंवा 2×2 फिट दोन झाडातील अंतर ठेऊ शकतो.
- आंतरमशागत – पेरणीनंतर १५ ते ३५ दिवसांपर्यंत एक ते दोन खुरपण्या आणि कोळपण्याद्वारे तणांचा बंदोबस्त करावा.
- पेरणी संपताच चांगल्या वापशावर ॲट्राझीन २.५ किलो प्रतिहेक्‍टरी ५०० लि. पाण्यात मिसळून सम प्रमाणात जमिनीवर फवारावे. फवारणी केलेले क्षेत्र तुडवू नये तणनाशक फवारणीनंतर १५ ते २० दिवसांपर्यंत आंतरमशागत करू नये.
- नांग्या भरणे/ विरळणी करणे :
- मका उगवणीनंतर ८-१० दिवसांनी विरळणी करून एका चौफुल्यावर एकच जोमदार रोप ठेऊन विरळणी करावी. गरज भासल्यास पीक उगवणीनंतर त्वरित नांग्या भराव्यात
पेरणी
खरीप हंगाम ः १५ जून ते १५ जुलै
रबी हंगाम ः १५ ऑक्‍टोबर ते १५ नोव्हेंबर
उन्हाळी ः १ जानेवारी ते १५ फेब्रुवारी
मक्‍यामध्ये घ्यावयाची आंतरपिके
कडधान्ये : उडीद, मूग, चवळी
तेलबिया : भुईमूग, सोयाबीन
भाजीपाला : मेथी, कोबी, कोथिंबीर, पालक इत्यादी
पेरभात + मका
आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या पद्धतीने 1 नंबर पेरणी पद्धत :
- टोकण पद्धतीने पेरणी करावी.
2. सरी वरंब्यावर पेरणी करावयाची असल्यास सरीच्या बगलेत मध्यावर एका बाजूला जातीपरत्वे अंतर ठेऊन पेरणी करावी.
3. उशिरा आणि मध्यम कालावधीत पक्व होणाऱ्या जातींसाठी ७५ सें.मी. अंतरावर मार्करच्या साह्याने ओळी आखून २० ते २५ सें.मी. अंतरावर टोकण करावी.
4. लवकर तयार होणाऱ्या जातींसाठी दोन ओळींत ६० सें.मी. व दोन रोपांत २० सें.मी. अंतर ठेवून वरीलप्रमाणे टोकण करावी.
5. रब्बी हंगामात मक्याची पेरणी ६० सें. मी. अंतरावर काढलेल्या सरीच्या बगलेत निम्म्या उंचीवर एका बाजूला २० सें. मी. अंतरावर २ बिया ४-५ सें. मी. खोल टोकण करून करावी.
6. एक हेक्टर पेरणीसाठी १५-२० किलो बियाणे लागते.
7. अश्याप्रकारे काढणीच्या वेळी प्रति हेक्टरी ९०,००० रोप संख्या मिळते व परिणामी अधिक उत्पन्न मिळते.
रासायनिक खत
रासायनिक खतांचा वापर करताना उशिरा तयार होणाऱ्या जातीसाठी नत्र 120 kg, स्फुरद 60 kg, व पालाश 60 kg प्रति हेक्टरी वापरावे. त्यातील 40 किलो नत्र पेरणीच्या वेळी द्यावे, 20 दिवसांनी 40 किलो नत्र द्यावे आणि राहिलेले 40 किलो नत्र हे 45 दिवसांनी द्यावे अशाप्रकारे विभागून द्यावे खतांचे प्रमाण
एकरी 8 किलो मॅग्नेशिअम सल्फेट, 10 किलो झिंक सल्फेट, 2 किलो बोरॅक्‍स व 8 किलो फेरस सल्फेट मातीमध्ये मिसळावे… पिकात जस्ताची कमतरता आढळल्यास 0.5% झिंक सल्फेट ची फवारणी घ्यावी. गंधकाचा वेगळा वापर या इतर खतांच्या वापरातून न झाल्यासच करावा.
मका लागवड व पाणी व्यवस्थापन:
पावसाळ्यात 80 % मक्याची लागवड विशेषतः पावसाच्या परिस्थितीत केली जाते. तथापि, खात्रीशीर सिंचन सुविधा उपलब्ध असलेल्या भागात, पाऊस आणि जमिनीची ओलावा धरून ठेवण्याच्या क्षमतेनुसार, पिकाला आवश्यकतेनुसार सिंचन लावावे आणि प्रथम सिंचन अत्यंत काळजीपूर्वक लावावे ज्यात कडांवर पाणी ओसंडून जाऊ नये /बेड. सर्वसाधारणपणे, ओढ्या/पलंगाच्या 2/3 उंचीपर्यंतच्या पाण्यात सिंचन लावावे. 75- 95 दिवसांनंतर पीक दाणे भरण्याच्या अवस्थेत संरक्षित पाण्याची पाळी देणे आवश्यक आहे.
मकावर पडणारे रोग
किडी :
खोड किड :
मका उगवणीनंतर ८-१० दिवसांनी कार्बारील ८५ टक्के डब्ल्यू.पी. पाण्यात विरघळणारी पावडर हेक्टरी १७६४ ग्रॅ. किंवा डायमेथोएट ३० टक्के ई.सी. हेक्टरी ६६०मि.ली. यापैकी एकाची ५००-१००० लि. पाण्यातून फवारणी करावी अथवा फोरेट १० टक्के दाणेदार किटकनाशक हेक्टरी १० कि.ग्रॅ. प्रमाणे मातीत मिसळावे.
खोड माशी :
खोड माशीचा प्रादूर्भाव दिसून येताच डायमेथोएट ३० ई.सी. हेक्टरी ११५५ मि.ली. ५००-१००० लि. . पाण्यातून ‘फवारणी करावी.
कणसे पोखरणारी अळी :
या किडीचा प्रादूर्भाव होऊ नये यासाठी पिक स्त्रीकेसर येण्याच्या अवस्थेत असताना शेतात ट्रायकोग्रामा चिलोनीस या परोपजिवी किटकाचे अंडीपुंज सोडावेत.
पर्णकरपा या रोगाचा प्रादूभाव दिसून येताच डायथेन एम.४५, ०.२५ टक्के प्रवाही या बुरशीनाशकाची फवारणी ५०० लि.पाण्यातून करावी.
गवती नाकतोडे :
ही किड अनेक पिकावर आढळुन येते. तसेच घोडे ह्या नावाने सर्वांचे परीचयाचे आहे सुरवातीला या किडीचे पिल्ले कोवळ्या गवतावर उपजिवीका करतात. त्यामुळे धु-याक़ील पिकावर या किडीचे प्रादुर्भाव जास्त प्रमाणात दिसुन येते.
या किडीटा मादी साधारणपणे २० ते ४० अंडी एका पुमजक्यात घालते. अंडी जमिणीवर घातलेली आढळते. टोळांची पिल्ले अंड्यातुन बाहेर आल्यावर अनेकदा कात टाकतात. आणि सामान्यपणे दोन महिन्यामध्ये प्रौढावस्थेत पोचतात. या किडीचा प्रादुर्भाव दिसुन येताच मिथीलपरॉथीऑन २% भुकटी हेक्टरी २० किलो या प्रमाणात पिकावर धुरळावी
गुलाबी अळी :
अ) शास्त्रीय नाव : सेसामिया.कहबनु.४च इंफेरंस
औद्योगिक पद्धतीने रेशीम व तुती लागवड व व्यवस्थापन
मका लागवड साठी आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या महत्त्वाच्या बाबी
- फुलोऱ्यात असताना (६०-६५ दिवसांनी) – कणसे उमलण्याचा कालावधी:- मक्याचे वरचे टोकापासून तुरा बाहेर पडल्यानंतर २-३ दिवसात झाडाच्या एकूण पानापैकी मधल्या प्रथम पानातुन कणीस बाहेर पडण्यास सुरूवात होते. या कणसातून स्त्रीकेसर बाहेर पडतात व या स्त्रीकेसरावर तु-यामधून निघणारे पुंकेसर पडून त्यांचे संयोगीकरण होते व बीजधारणा होते. कणीस निघण्याचा व संयोगीकरणाचा कालावधी साधारणपणे ५० ते ७० दिवस पर्यतचा असतो.
- दाणे भरणेचेवेळी (७५-८० दिवसांनी). दाणे पक्व होण्याचा काळ :- दुधाळ अवस्थेनंतर दाणे पक्क होण्याकरीता १५ ते २० दिवसलागतात.
- रब्बी हंगामात जमिनीच्या मगदुरानुसार १०-१२ दिवसाच्या अंतराने, तर उन्हाळी हंगामात ८-१० दिवसाच्या अंतराने पाणी दयावे.
- पिक वाढीची अवस्था – हा काळ साधारणपणे पीकाचे उगवणीनंतर ३०-४५ दिवसाचा असतो.वाणाच्या गुणधर्मानूसार मक्यास साधारणपणे १५-२० पाने येतात ही क्रिया झाडावरतूरा येईपर्यंत सुरू राहते. तुरा बाहेर पडताना (४५-५० दिवसांनी) – तूरा वरच्या टोकापासून झुपक्यासारखा येतो. यामधून पुंकेसर बाहेर पडण्याची क्रिया साधारणत: १५ दिवसापर्यंत सुरू राहते.
आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या पद्धतीने 1 नंबर काढणी, मळणी व साठवणूक
i.धान्यासाठी मका पिकाची काढणी कणसावरील आवरण पिवळसर पांढरे आणि दाणे टणक झाल्यावर करावी.
ii. त्यासाठी ताटे न कापता प्रथम कणसे सोलून खुडून घ्यावीत आणि सोललेली कणसे दोन तीन दिवस उन्हात चांगली वाळवावीत.
iii. त्यानंतर कणसातील दाणे काढण्यासाठी मका सोलणी यंत्राचा वापर करावा.
iv.सोलणी यंत्राने दाणे काढल्यानंतर मका दाण्यात ओलाव्याचे प्रमाण १०-१२ टक्के इतके होईपर्यंत उन्हात चांगले वाळवावे म्हणजे साठवणुकीत किडीमुळे नुकसान होत नाही.
v. मका काढणी पीक पूर्ण पक्व होण्यापूर्वी म्हणजे दाण्यात २५-३० टक्के पर्यंत ओलाव्याचे प्रमाण( फिजिओलोजिकल मच्यूरिटी) असताना करता येते.
vi. अशी काढणीची अवस्था पीक पूर्ण पक्व होण्याच्या १०-१५ दिवस अगोदर येते.
vii.अशी काढणी केल्यामुळे उत्पन्नात घट येत नाही मात्र कणसे चांगली वाळवावी लागतात. तसेच अश्या प्रकारच्या काढणीमुळे हिरवी ताटे जनावरांना खाण्यास वापरता येतात.
मका लागवडीचे शारीरिक 1 नंबर फायदे
- मका सर्व आवश्यक मॅक्रोन्युट्रिएंट्स – कार्बोहायड्रेट्स, फायबर्स, फॅट्स आणि प्रथिने, तसेच प्रमुख सूक्ष्म पोषक घटक – जीवनसत्त्वे आणि खनिजे यांचा समावेश असलेले एक प्रभावी पौष्टिक प्रोफाइल प्रदर्शित करते.
- हृदयाच्या आरोग्याला चालना देण्यासाठी त्यात कोलेस्टेरॉल आणि सोडियमचे प्रमाण नगण्य आहे
- रोगप्रतिकारक शक्ती, त्वचा आणि केसांचे आरोग्य वाढविण्यासाठी कॉर्नमध्ये जीवनसत्त्वे सी आणि ई मोठ्या प्रमाणात असतात.
- बी कॉम्प्लेक्स जीवनसत्त्वे – थायामिन, रिबोफ्लेविन, नियासिन आणि फॉलिक अॅसिड, तसेच कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, लोह आणि फॉस्फरस देखील कॉर्न कर्नल आणि कॉर्नफ्लोअरमध्ये मुबलक प्रमाणात आढळतात, धान्य हे सुपरफूडपेक्षा कमी नाही.
- मका एकंदर आरोग्यास लक्षणीयरीत्या वाढवते.
डोळ्यांचे आरोग्य वाढवते
कॉर्नमध्ये कॅरोटीनॉइड ल्युटीन आणि झेक्सॅन्थिन या प्रमुख अँटिऑक्सिडंट्सचा समावेश होतो. हे ऑप्टिक टिश्यूंमधून हानिकारक मुक्त रॅडिकल्स काढून टाकतात आणि दृष्टी वाढवतात. याव्यतिरिक्त, ते डोळ्यातील नाजूक ऑर्गेनेल्सचे नुकसान होण्यापासून संरक्षण करतात, काचबिंदू, वय-संबंधित मॅक्युलर डिजेनेरेशन सारख्या दृष्टी विकारांना प्रतिबंधित करतात.
हाडांची घनता मजबूत करते
वाढत्या मुलांमध्ये हाडे मजबूत करते.
ऑस्टियोपोरोसिसची लक्षणे कमी करण्यात मदत करते
किडनी विकारांपासून दूर राहण्यासाठी, कॉर्नचे मोजलेले सर्व्हिंग खाणे आवश्यक आहे.
रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रणात ठेवते
मधुमेह मेल्तिस असलेल्या उच्च रक्तातील साखर कमी करते. तसेच, कमी पचनक्षमता आणि भरपूर फायबर सामग्रीमुळे, वजन कमी करण्यासाठी आणि मधुमेह आणि लठ्ठपणा यांसारख्या जीवनशैलीतील इतर आजारांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी कॉर्न खरोखरच एक आरोग्यदायी पर्याय आहे.
हृदयाचे आरोग्य वाढवते
कॉर्नफ्लोरसह बनवलेल्या पाककृती हृदयाचे आजार असलेल्यांनी सुरक्षितपणे खाऊ शकतात. शिवाय, आहारातील फायबर आणि व्हिटॅमिन बी 3 किंवा नियासिनची मुबलकता चांगली एचडीएल पातळी वाढवण्यास आणि खराब एलडीएल पातळी कमी करण्यास मदत करते.
निरोगी गर्भधारणा सुनिश्चित करते
मक्याच्या मोजलेल्या भागांचे सेवन केल्याने गर्भवती आणि स्तनपान करणा-या महिलांच्या आरोग्यासाठी खूप फायदे आहेत. कॉर्नमध्ये भरपूर लोह आणि कॅल्शियम असल्यामुळे, दूध उत्पादनास उत्तेजन देणे आणि गर्भवती महिला आणि तरुण मातांमध्ये हार्मोनल क्रियाकलाप संतुलित करणे हे आदर्श आहे
केस गळणे थांबवते
मेथिओनिन आणि लायसिन सारख्या फॉर्मेटिव्ह अमीनो ऍसिडचा समावेश असलेला, कॉर्न हेअर मास्क तसेच आहारात कॉर्न खाल्ल्याने केसांची वाढ समृद्ध होते आणि केसांचा पोत नूतनीकरण होतो. हे केस गळणे नियंत्रित करते आणि अकाली पांढरे होणे आणि टक्कल पडणे टाळते.
मका पासून तयार होणारे पदार्थ
कॉर्न बटाटा फिंगर चिप्स
कॉर्न बटाटा फिंगर चिप्स हे मक्क्याचे पीठ आणि बटाटा वापरून बनवले जातात . कॉर्न बटाटा फिंगर चिप्स हे अतिशय चवदार आणि क्रिस्पी, खुसखुशीत होतात. लहान मुलांची तर ही सर्वात आवडीची डिश आहे
मंच्युरियन
मंच्युरीयन हा चायनिज पदार्थ असून तो आपल्या महाराष्ट्रीयन स्टाईलमध्ये सर्वांनाच आवडतो
स्वीट कॉर्न मका
या मक्याचे दाणे हे टपोरे व रसदार असतात. या स्वीट कॉर्न मका पासून देखील बरेच पदार्थ तयार होतात, तसेच हा मका आणि याचे कणीस देखील भाजून खाण्यास अप्रतिम लागते तसेच या पासून काही पदार्थ देखील बनवता येतात
मक्याचे सूप
मिक्सर मधून काढलेल्या दाण्यांचा ज्यूस हा ज्यूसर च्या गाळनी च्या साह्याने गाळून घ्यावा . गाळणीतील चोथा फेकून द्यावा आणि खाली राहिलेला ज्यूस एक पॅन मध्ये मंद आंचेवर गॅस वर उकळून घ्यावा . उकळत असताना त्यात थोडे मीठ आणि जिरे पावडर टाकावी तसेच काळे मीठ देखील टाकावे . पाच ते सात मिनिटे उकळू द्यावे ,थोडे थंड झाल्यावर एक वाटीमध्ये टाकावे आणि त्यात थोडे काळेमीठ किंवा चाट मसाला टाकावा . असे हे कॉर्न सूप गरम गरम प्याल्याने भूक ही भागते आणि ते शरीरासाठी हे अतिशय पौष्टिक देखील असते .